کاخ های شهر تهران

کاخ های شهر تهران آقا محمدخان قاجار در سال ۱۱۶۴ هجری تهران را به عنوان پایتخت انتخاب کرد. طی دویست سال گذشته کاخ های زیادی در تهران بنا شدند. به دلیل آن که از عمر این بناها زمان زیادی نگذشته است بسیاری از آن ها تا به امروز سالم مانده اند و مانند برخی از کاخ ها و قصرهای معروف دیگر از بین نرفته و یا آسیب ندیده اند. از این نظر می شود تهران را در تمام ایران ویژه دانست. این کاخ ها علاوه بر ویژگی های معماری و نیز وسایل جالبی که دارند از نظر تاریخی نیز حاوی اطلاعات مهمی هستند. با سفرمی همراه شوید تا نگاهی بیندازیم به برخی از معروف ترین کاخ های شهر تهران. کاخ گلستان بی تردید کاخ گلستان یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری تهران و ایران است. این مجموعه یکی از بناهایی است که در فهرست میراث جهانی یونسکو در کنار تخت جمشید به ثبت جهانی رسیده است. این کاخ امروزه به عنوان موزه از گردشگران پذیرایی می کند. از ساعت ۹ صبح تا ساعت چهار بعدازظهر می توانید به دیدن این کاخ بروید. معمولاً ساعت ۲ این کاخ شلوغ است و در ساعات اولیه صبح می توانید با خیالی آسوده تر تمام بخش های آن را ببینید. قدمت این کاخ به بیش از چهار قرن پیش و به دوران شاه عباس صفوی باز می گردد و تالار گلستان که در زمان قاجار بنا شد مهم ترین تالار مجموعه به حساب می آید. بیشتر ابنیه صفوی از بین رفته اند و حالا یادگارهایی از حکومت زندیه به بعد در این مجموعه به چشم می خورند. ناصرالدین شاه بعد از بازدید از اروپا تغییراتی در کاخ داد که امروزه بسیار جالب توجه هستند. حالا برج میلاد نماد شهر تهران است و پیشتر تهران را با میدان آزادی می شناختند. اما پیش از آن سردر باغ ملی نماد تهران بود. قبل از احداث این سردر شمس العماره نماد این شهر بود. شمس العماره که زیباترین بنای کاخ گلستان به حساب می آید با پنج طبقه و سی و پنج متر ارتفاع در زمان احداث بلندترین بنای شهر تهران بود. نام این نماد در بسیاری از اشعار و ترانه های محلی تهران قدیم به چشم می خورد. شمس العماره یکی از زیباترین بناهای شهر است و صاحب اولین ساعت شهری تهران، که ملکه ویکتوریا آن را به شاه اهدا کرده بود. بزرگترین اتاق این کاخ تالار سلام است که در ابتدا به عنوان یک موزه شخصی به تقلید از موزه های سلطنتی اروپایی بنا شده بود. به دلیل این که مراسم استقبال در این تالار هزار متر مربعی برگذار می شد نام سلام بر روی آن باقی ماند. امروزه نمونه ای بدل از تاج کیانی قاجار و نیز تخت طاووس در این تالار وجود دارد و نمونه های اصلی به موزه جواهرات ملی منتقل شده اند. دارالاماره یا ایوان تخت مرمر قدیمی ترین قسمت کاخ است که تاریخ ساخت آن به دوران کریم خان زند باز می گردد. آقامحمدخان بخش های زیادی از ارگ کریم خان را به این تالار منتقل کرد و برای آن که ستون های مرمرین در این قسمت جا بشوند مجبور شدند در بنا تغییراتی ایجاد کنند. اما مشهورترین شیء موجود در دارالاماره تخت مرمر است. از آن جهت که جابجایی تخت طاووس به طور مداوم مقدور نبود قرار شد جایگزینی برای جلوس فتحعلی شاه درست کنند. طراحی این تخت به میرزا بابای شیرازی سپرده شد و محمد ابراهیم اصفهانی کار تراشیدن آن را برعهده گرفت. در طراحی آن از توصیف فردوسی در مورد تخت جمشید (تختی که جمشید شاه بر آن جلوس می کرد و نه بنای پارسه) استفاده شده است. در ابتدای شاهنامه می خوانیم که تخت جمشید بر گرده دیوان و پریان قرار داشت. این تخت که به تخت سلیمان مشهور است نیز بر دوش سه دیو و سه فرشته و ستون های مارپیچی بر پشت شیر گذاشته شده است. حوض خلوت کریمخانی نیز همان حوضی است که در کاخ گلستان بود و کمال الملک یکی از مشهورترین نقاشی هایش را از روی آن کشید و با نام محمد نقاش باشی امضا کرد. عمارت تابستانی بادگیر در این کاخ محل تاج‌گذاری مظفرالدین شاه قاجار است. بادگیرهای آن با معرق تزئین شده اند که در هیچ جای دیگر ایران این نوع تزئین نمونه مشابه ندارد. کاخ ابیض که امروزه به موزه مردم شناسی تبدیل شده است برای نگهداری از هدایای پادشاه عثمانی سلطان عبدالحمید به ناصرالدین شاه بنا شده بود. وجه تسمیه این بنا رنگ سفید آن بوده است که تأثیر معماری اروپایی در آن به وضوح قابل تشخیص است. علاوه بر بخش های دیگر مجموعه گلستان بازدید از محوطه کاخ نیز خالی از لطف نیست. کاخ سعدآباد این کاخ یکی از زیباترین کاخ های ایران است و ویژگی های عجیبی دارد. از جمله می توان به استفاده از سرب به عنوان ملات اشاره کرد که مقاومت سازه را به شدت ارتقا می دهد. استفاده از فلز به عنوان ملات در کاخ سبز نظیر آن چه در تخت جمشید دیده می شود به خصوص تحمل بنا در مقابل تغییرات دمایی را بالا می برد. این کاخ که در منطقه خوش آب و هوای دربند بنا شده است ۱۱۰ هکتار مساحت دارد. ساخت آن از زمان قاجار آغاز شد و آخرین کاخی که در آن احداث شد کاخ لیلا پهلوی، دختر آخرین شاه پهلوی بود. کاخ احمد شاه قدیمی ترین کاخ مجموعه است که در حال حاضر امکان بازدید از آن وجود ندارد. اما بعد از تعمیرات درهای آن به روی بازدیدکنندگان باز خواهد شد. کاخ بهمن یکی از زیباترین کاخ های این مجموعه است و در حال حاضر به عنوان دفتر موزه از آن استفاده می شود. کاخ بهمن در واقع اقامتگاه برادرزاده محمدرضا پهلوی، بهمن پهلوی بوده است. کاخ اختصاصی که در حال حاضر در اختیار نهاد ریاست جمهوری است نیز از جمله قسمت هایی است که در حال حاضر قابل بازدید نیست. همچنین از کاخ ملکه مادر که اقامتگاه تاج الملوک مادر شاه بوده نیز به عنوان اقامتگاه مهمان های ویژه دولت استفاده می شود و به همین دلیل به کاخ جمهور معروف شده است. کاخ سبز از مهم ترین کاخ های مجموعه سعدآباد است که اشیا و تزئینات بسیار مهمی را در خود دارد. استاد حسین بهزاد کار تهذیب دیوارها را برعهده داشته است و استاد صنیع خاتم خاتمکاری آن را انجام داده است. قالی زیبای دست باف اثر استاد عمواوغلی نیز در این قسمت قرار دارد. سقف این کاخ نیز با ابریشم به شکل نقش فرش در آمده است که خلاقیتی بسیار قابل توجه است. میزی از دوران ناپلئون و مبلمان دوران لویی شانزدهم از نفیس ترین اشیائی است که در کاخ سبز نگه داری می شوند. در کنار تمام این کاخ ها، کاخ سفید بزرگ ترین کاخ مجموعه است که محل زندگی محمدرضا پهلوی بوده است. این کاخ با گچ‌بری و سنگ مرمر استادانه و نیز قلم استاد بهزاد تزئین شده است. همچنین در حال حاضر موزه های متعددی در سعدآباد وجود دارد که از آن ها می شود به موزه آب، موزه نظامی، موزه مینیاتور و خوشنویسی و نیز موزه مردم شناسی اشاره کرد. مجموعه دارای رستوران و کافی شاپ نیز هست. کاخ نیاوران این کاخ در واقع یک کاخ تمام قجری بود. شروع ساخت آن به احداث باغی بر روی نیزارهای نیاوران به خواست فتحعلی خان بر می گردد و آخرین بنایی که در آن ساخته شد متعلق به احمد شاه بود. اما محمدرضا پهلوی با تخریب کاخ فتحلی خان کاخ نیاوران را به جای آن بنا کرد. آینه کاری، گچ بری و کاشی کاری این کاخ نشانی است از استادی ایرانیان در معماری ایرانی. حالا علاوه بر موزه خودروهای کاخ نیاوران، کتابخانه اختصاصی، کاخ صاحبقرانیه، کوشک احمد شاهی، موزه جهان نما، باغ کتیبه ها، موزه حوضخانه و مدرسه اختصاصی در این مجموعه که واقع در محله نیاوران تهران است قرار گرفته اند. یک خشک شویی اختصاصی نیز در کاخ نیاوران وجود داشته است. آخرین شاه از این کاخ به عنوان منزل شخصی استفاده می کرد. طراح بنا محسن فروغی است که آن را در ۹۰۰۰ متر احداث نمود. در حالی که احمد شاه از کاخ محقر و هشتصد متری خود که در دو طبقه ساخته شده بود به عنوان ویلایی ییلاقی استفاده می کرد. مظفرالدین شاه در سی و یکمین سال حکومتش خود را صاحبقران نامید، در نتیجه کاخ او در نیاوران نیز به نام کاخ صاحبقرانیه معروف شد. کاخ یاقوت این کاخ در زمان ناصرالدین شاه در منطقه سرخه حصار با دویست اتاق ساخته شده است. هزینه ساخت این کاخ ۱۵ هزار تومان بوده است. حالا مرکز فوق تخصصی قلب دکتر لواسانی جای کاخ یاقوت را گرفته است. کاخ عشرت‌آباد کاخ عشرت‌آباد یا عمارت کلاه فرنگی در نزدیکی میدان سپاه واقع شده است. در زمان احداث این کاخ بالای دروازه شمیران و خارج از محدوده شهری بود. ناصرالدین شاه از این کاخ برای مراسم عروسی و نیز خوش گذرانی استفاده می کرد. در زمان پهلوی از این کاخ به عنوان پادگان استفاده شد. وقتی امام خمینی در سال ۱۳۴۲ بازداشت شد او را به این منطقه منتقل کردند برای همین گاهی آن را به نام زندان عشرت آباد نیز می شناسند. نام کنونی این مجموعه پادگان ولیعصر است. این مجموعه که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است قرار است بازسازی و مرمت شود و به عنوان میراثی عمومی به در اختیار بازدیدکنندگان قرار بگیرد. کاخ شهربانی این کاخ یکی از کاخ های غیر مسکونی بود که در فهرست کاخ های اداری قرار می گیرد. این بنا که در سال ۱۳۱۵ ساخته شد تداعی گر پارسه و یا همان تخت جمشید است. بعد از سرافکندگی ایران در اواخر دوران قاجار این بنا نمادی بود برای تجدید شکوه از دست رفته ایران. به همین دلیل در طراحی این کاخ که قرار بود به استفاده شهربانی برسد از تصویر سربازان هخامنشی و نیز حیوانات اساطیری و سرستون هایی مانند تخت جمشید استفاده شد. پلکان سنگی ورودی نیز به تقلید از کاخ آپادانا ساخته شده است. با این وجود طراحی بنا به طور کامل متاثر از معماری ایرانی باستان نیست و تمام مجموعه ساختاری اروپایی دارد. این بنا امروزه به عنوان ساختمان شماره ۹ وزارت امور خارجه شناخته می شود. دیگر کاخ های تهران عمارت بهارستان که به عنوان مجلس از آن استفاده می شد از دیگر کاخ های اداری تهران است. همچنین کاخ سنا که به عنوان محل پیشین مجلس شورای اسلامی ساخته می شود نیز در همین فهرست جای می گیرد. قدیمی ترها ممکن است تصویر این کاخ بر روی اسکناس ۱۰۰ ریالی به یاد بیاورند. ستون های زنجیر مانند کاخ سنا بسیار مشهور است.  کاخ دادگستری هم امروزه به عنوان دیوان عالی کشور به کار گرفته می شود که به خاطر نقش برجسته ها و مجسمه هایی مانند بانوی عدالت اثر ابولحسن صدیقی و انوشیروان دادگر اثر غلامرضا رحیم زاده ارژنگ مشهور است. عمارت زیبای باغ فردوس که موزه سینما در آن واقع شده است نیز در خیابان ولیعصر مابین پل پارک وی و میدان تجریش قرار دارد. منبع: سفرمی