ایران سرزمینی کهن با قدمت طولانی است. حکومت ها و قوم های زیادی در این سرزمین زندگی کرده اند. بسیاری از رسم های کهن ایرانی تاریخی چند صد ساله و حتی چند هزار ساله دارند. به جرات می توان گفت ایران؛ سرزمین جشن های باستانی است. جشن نوروز، جشن تیرگان، جشن یلدا، جشن سده و ... از نمونه های این جشن ها هستند.
جشن تیرگان
جشن تیرگان در تیر روز، از تاریخ ۱۰ تا ۱۳ تیر ماه در گاهشماری ایرانی برگزار می شود. این جشن در گرامی داشت تیشتر، ستارهٔ باران آور در فرهنگ ایرانی است. بنا به سنت در روز تیر، روز سیزدهم، از ماه تیر انجام می پذیرد. برمبنای تاریخ سنتی، تیرگان روز کمان کشیدن آرش کمانگیر و پرتاب تیر از فراز البرز است. همچنین جشن تیرگان به روایت ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه، روز بزرگداشت مقام نویسندگان در ایران باستان بوده است.
در بندهشن آمده است: دیگر، آب را آفرید به پنجاه و پنج روز که از روز مهر، ماه اردیبهشت است تا روز آبان، ماه تیر، پنج روز درنگ کرد تا روز دی به مهر. آن پنج روز گاهنبار و آن را نام مدیوشم. در اوستا، کردهٔ چهارم می خوانیم: تشتر، ستارهٔ رایومند فرهمند را می ستاییم. که شتابان به سوی فراخکرت بتازد. چون آن تیرِ در هوا پَران که آرش تیرانداز - بهترین تیرانداز ایرانی -از کوه اَیریو خشتوثَ به سوی کوه «خوانونـَت» بینداخت... آن گاه آفریدگار اهوره مزدا بدان دمید، پس آنگاه آب و گیاه، مهر فراخ چراگاه، آن تیر را راهی پدید آوردند.
جشن تیرگان از بزرگ ترین جشن های ایران باستان است در ستایش و گرامی داشت تیشتـَر (تِشتـَر- تیر-شباهنگ- شِعرای یَمانی)، ستارهٔ باران آور در باورهای مردمی، و درخشان ترین ستارهٔ آسمان که در نیمهٔ دوم سال، هم زمان با افزایش بارندگی ها، در آسمان سرِ شبی دیده می شود. جشن تیرگان در آیین های آب پاشی (آب ریزان یا آب پاشان)، فال کوزه، دست بند تیر و باد نمود بارزد دارد.
مراسم آب پاشی در جشن تیرگان
این جشن در کنار آب ها، همراه با مراسمی وابسته با آب و آب پاشی و آرزوی بارش باران در سال پیشِ رو همراه است. از این رسم همچون دیگر جشن هایی که با آب در پیوند هستند، با نام عمومی آبریزگان یا آب پاشان یا سرشوران یاد شده است. در گذشته تیرگان روز بزرگداشت نویسندگان و گاه به روز آرش شیواتیر منسوب شده است. ابوریحان بیرونی و گردیزی در زین الاخبار ناپدید شدن یکی از جاودانان ایرانی یعنی کیخسرو را در این روز و پس از شستشوی خود در آب چشمه ای دانسته اند.
بد نیست بدانید، جشنی دیگر در ایران باستان وجود داشته که آیینی مشابه این جشن دارد. اول تیرماه؛ جشن باستانی آب پاشونک نیز برگزار می شود. این جشن از جشن های قدیمی این سرزمین است که هنوز در کاشان برگزار می شود. برای دیدن این جشن و سفر به کاشان می توانید از پکیچ های تور گردشگری کاشان استفاده کنید. یا خودتان بلیط قطار و اتوبوس تهیه کنید. البته باید درست در زمان گفته شده به کاشان بروید.
جشن تیرگان و فال کوزه آن
یکی دیگر از مراسم این جشن مانند بسیاری از جشن های ایرانی فال کوزه (چکُ دولَه) می باشد. روز قبل از جشن تیرگان، دوشیزه ای را برمی گزینند. کوزه سفالی سبز رنگ دهان گشادی به او می دهند که دوله نام دارد. او این ظرف را از آب پاکیزه پر می کند و یک دستمال سبز ابریشمی را بر روی دهانه آن می اندازد. آنگاه دوله را نزد همه کسانی که می برد که آرزویی در دل دارند و می خواهند در مراسم چک دولَه شرکت کنند. آن ها جسم کوچکی مانند انگشتری، گوشواره، سنجاق سر، سکه یا مانند این ها در آب دوله می اندازند. سپس دختر دوله را به زیر درختی همیشه سبز چون سرو یا مورد می برد و در آن جا می گذارد.
در روز جشن تیرگان و پس از مراسم آبریزان، همه کسانی که در دوله جسمی انداخته اند و نیت و آرزویی داشته اند در جایی گرد هم می آیند. دوشیزه، دوله را از زیر درخت به میان جمع می آورد. در این فال گیری بیشتر بانوان شرکت می کنند و سال خوردگان با صدایی بلند به نوبت شعرهایی می خوانند. دختر در پایان هر شعر، دست خود را درون دوله می برد و یکی از چیزها را بیرون می آورد. به این ترتیب صاحب آن جسم متوجه می شود که شعر خوانده شده مربوط به نیت، خواسته و آرزوی او بوده است.
دستبند تیر و باد
در آغاز جشن بعد از خوردن شیرینی، بندی به نام تیر و باد که از ۷ ریسمان به ۷ رنگ متفاوت بافته شده است به دست می بندند. در باد روز از تیرماه (۹ روز بعد) این بند را باز کرده و در جای بلندی مانند پشت بام به باد می سپارند. گفته می شود با این کار آرزوها و خواسته هایشان را به عنوان پیام رسان باد می سپارند. این کار با خواندن شعر زیر انجام می شود.
تیر برو باد بیا غم برو شادی بیا محنت برو روزی بیا خوشه مرواری بیا
